Beynin hafıza, düşünme ve dil bölümlerini etkileyen Alzheimer hastalığı sık görülen bir demans (bunama) türüdür. Başlangıçta sinsice ilerler ve yaşlılığın normal bir parçası gibi görülebilir. Bir Alzheimer hastası ile baş etmek kolay değildir; bakım ve iletişim konusunda birçok zorluklar yaşanır. Hasta bazen sözel ya da fiziksel olarak agresif, hatta saldırgan davranışlarda bulunabilir. Genellikle tanıdık olmayan çevre, fiziksel konfor eksikliği gibi bir sebepten kaynaklanan bu gibi durumlarda, hastanın bunu kasıtlı olarak yapmadığını hatırlamak önemlidir.
Demanstan kaynaklanan saldırganlığa cevap vermek için sebebi, kişinin agresif davranmasına yol açan hisleri anlamaya çalışmak gerekir. Hastanın kendisi veya çevresi için bir tehlike oluşturmadığından emin olduğunuzda sakin ve güven verici tarzda konuşarak dikkatinin yönünü değiştirmeyi deneyebilirsiniz. Fakat bu tutum bazen kişi üzerinde kışkırtıcı etki de yapabilir. İşe yarayacağını umduğunuz nazik dokunuşlar da durumu değiştirmeyebilir. Bazen en doğru davranış hastaya ihtiyaç duyduğu alanı vermek, onu kendi haline bırakmaktır.
Alzheimer’ın etkileri kişilere göre değişir. Bakım sürecinde hastanız agresif davrandığında ne yapmanız gerektiğini öğrenmeye başlarsınız. Uzmanlara göre “Hayır” kelimesini sözlüğünüzden çıkarmanız gerekmektedir. Tartışmaya bağlı kalmaktan veya hastanın saldırganlaşmasına yol açan konuyu zorlamaktan da kaçınmak gerekir.
Zaman içinde ilerleyerek bilişsel yeteneklerin yıkımına yol açan bu nörolojik hastalığın tedavisi bulunmuş değildir, sadece bazı ilaçlarla ilerlemesi yavaşlatılabilir.
Alzheimer hastası ile baş etmek için, bazen hiç kolay olmasa da sakin olmak gerekir. Kişi bazen kaybolabilir; bu yüzden üstünde her zaman isminin ve telefon numarasının yazılı olduğu bir not, kimlik veya bileklik bulunmalıdır. Hasta dışarıya çıkmayı aklına koymuşsa engellenmekten dolayı büyük bir üzüntü duyabilir. Bakım veren kişinin onunla birlikte dışarıya çıkması ve biraz zaman geçtikten sonra dikkatini başka bir şeye çekip yine beraberce geri dönmesi daha iyi olur.
Komşuların ve yakın çevredeki esnafın durumdan haberdar edilmesi de faydalı olur; böylece hastaya göz kulak olabilirler. Hastanın kaybolup da kendi muhitinde bulunamaması halinde paniğe kapılmaktan kaçınmaya çalışmak ve bölge polisine haber vermek gerekir.
Alzheimer hastası bakımı yapmak esneklik ve büyük bir sabır gerektirir. Hasta başlangıç evresinde hala bağımsız hareket ediyor ve işlerini kendi başına hallediyor olabilir. Ancak zaman geçtikçe durum değişir, kişi günlük ihtiyaçlarını kendisi karşılamakta zorluk çekmeye başlar. Başlangıçta kompleks işleri yapmakta güçlük çeker, daha sonra basit işlerin de üstesinden gelemez olur.
En belirgin sorun unutkanlıktır. Evdeki eşyaların, aletlerin üstüne isimlerini yazmak, işlevlerini gösteren küçük resimler yapıştırmak ile yarayabilir. Kişinin görebileceği yerlere yapması gereken şeyleri hatırlatan notlar asmak, çekmecelere ve dolaplara içlerinde neler olduğunu belirten etiketler yapıştırmak faydalı olabilir.
Eşyaların yerini değiştirmemek, daima aynı yere koymak eşya kaybetmenin önüne geçilmesini sağlayabilir. Alzheimer hastaları bazen değer verdikleri eşyaları saklayıp nereye koyduklarını unutabilirler. Saklama yerlerinin belirlenmesi eşyanın bulunmasını kolaylaştırır.
Alzheimer hastası ile baş etmek için günleri kolaylaştıracak akıllıca planlar yapmanız gerekir. Hastadan bir şey isteyeceğiniz zaman bunu basit bir şekilde ifade etmeli ve acele etmesini istememelisiniz. Bir şey seçmesi gerektiğinde az sayıda alternatif önermeli, yemek yer veya konuşurken dikkatinin dağılmaması için etrafında çok fazla uyaran olmamasına dikkat etmelisiniz. Gün içinde yoğun programlar yapmaktan kaçınmalısınız. Aynı günde hem banyo yapıp hem de hastaneye gitmek bir Alzheimer hastasına fazla gelebilir.
Bazı hastalar güneş battığı zaman huzursuz ve gergin olabilirler. Birkaç saat veya gece boyunca sürebilen bu durumun nedeni bilinmemektedir. Gündüz saatlerinde evi iyi aydınlatmak ve perdeleri güneşin batmasından önce kapatmak işe yarayabilir. Hastanın sevdiği bir aktiviteyi devreye sokmak veya televizyonda ilgisini çekecek bir program açmak dikkatinin dağılmasını sağlayabilir.
Zamanı takip etmekte zorluk çekmek hastalığın ilk evrelerinden itibaren görülen bir belirtidir. Her gün için yaprağı olan bir takvim almak ve hastanın yapraklarını düzenli olarak koparmasını sağlamak faydalı olur. Kişinin günlük olarak gazete okuyan biriyse okumaya başlamadan önce tarihine bakma alışkanlığı kazandırmak da işe yarar.
Hasta, fiziksel bir sıkıntı hissettiği veya kendini ifade etmekte zorluk çektiği zamanlarda huzursuzlaşabilir. Bir yandan onu sakinleştirmeye çalışmak, bir yandan da sorunun ne olabileceğini sorular sorarak anlamaya çalışmak gerekir.
Mümkünse hastanızla günlük yürüyüşler yapmalısınız. Böylece egzersiz yapmış olur ve geceleri daha rahat uyur. Ayrıca düzenli olarak yürüdüğü için akciğerleri havalanır, bağırsak hareketleri artar. Böylece akciğer enfeksiyonu ve kabızlık geçirmesi riski azalır.
Alzheimer hastalığı kişinin zamanla soyut düşünme becerisini kaybetmesine yol açar. Bu yüzden hastayla konuşurken kolayca anlaşılacak net cümleler kurmak, imalı konuşmaktan kaçınmak gerekir. Hastanın soruları cevapsız bırakılmamalıdır, zira bu daha huzursuz olmasına sebep olabilir.
Alzheimer hastalarında çeşitli davranış bozuklukları ve psikiyatrik semptomlar görülebilir. Bakım veren kişinin bu yüzden kendini çaresiz hissettiği zamanlar olur. Hasta huzursuzken karşısında sakin kalmak çok önemlidir. Dikkatinin başka tarafa çekilmesi genellikle işe yarayan bir yöntemdir.
Alzheimer hastalarında uyku düzeninin bozulması sık görülen bir durumdur. Daha çok geceleri uyanık kalıp evin içinde dolanma, gündüzleri de uyuma durumu oluşur. Hastanın yatma saatlerinin düzenli olması, akşamları aşırı miktarda sıvı almamasına dikkat edilmesi gerekir. Gündüzleri uyumasına bir şekilde engel olunmalıdır, böylece geceleri uyuyabilir. Hastanın yatak odasını sadece uyumak için kullanması, uyanıkken yatağında olmaması sağlanmalıdır. Sabah saatlerinde gün ışığına maruz bırakılmalı, uyku zamanı geldiğinde çevresindeki ışık, ses gibi uyarıcılar azaltılmalıdır.
Alzheimer’lı hasta ile baş etmek için günlük ve haftalık rutinler belirlenmeli ve bunların bozulmamasına dikkat edilmelidir. Yemek, yürüyüş, uyku, banyo gibi faaliyetler belli bir düzene oturtulursa hasta daha huzurlu ve uyumlu olur.
Bellek kaybına uğramış bir Alzheimer hastası gerçekte yaşanmamış olayları anlatabilir. Bu gibi durumlarda söylediklerini düzeltmekten, düşüncelerini değiştirmeye çalışmaktan kaçınılması tavsiye edilir.
Hastanın banyo yapmaya istekli olmaması da sık rastlanan bir durumdur. Bu sorunu aşmak için kişinin alışkanlıklarına uygun bir rutin oluşturmaya çalışmak iyi olur. Hasta banyo yapmaya itiraz ettiğinde dikkatini başka yöne çekmek, “Haydi şimdi gömleğini çıkar” gibi kısa talimatlar vererek yönlendirmek işe yarayabilir. Banyo ve kişisel bakım mahrem süreçlerdir; bu yüzden düzeni kurarken hastanın tercihlerini göz önünde bulundurmak gerekir.
Alzheimer hastası ile baş etmek durumunda olan birinin işi gerçekten kolay değildir ve giderek daha da zorlaşır. Erken dönemde hasta kendisine neler olduğunun bilincindedir. Bu yüzden çabuk sinirlenebilir, içine kapanabilir, utanç duyabilir, depresif veya gergin olabilir. Paranoid düşüncelere kapılabilir. Bulamadığı bir eşyasının eve giren biri tarafından çalındığını, eşinin kendisini aldattığını veya zarar vermeye çalıştığını düşünebilir. Ev halkından birini, bir misafiri veya bakıcıyı hırsızlıkla suçladığında aradığı eşyayı koyduğu yeri unutmuş olabilir, ancak hastanın durumunu bilen biri bundan faydalanarak o eşyayı gerçekten almış olması da mümkündür.
Hastanın birini yersiz bir şekilde hırsızlıkla itham etmesi halinde o kişiye bunun Alzheimer’ın yol açtığı bir durum olduğunu, kişisel algılamaması gerektiğini anlatmak iyi olur.
Alzheimer hastası olan biri, kafasının karışıklığını arttıracağı için, yaşama ortamında değişiklik yapılmasından rahatsız olur. Bu yüzden mümkünse aynı evde yaşamaya devam etmelidir. Uzun süredir içinde yaşadığı, eşyalarının yerini, düzenini bildiği bir evde hasta çok daha az sorun yaşar. Bir mekan değişikliği yapmak gerekse bile eski eşyaların korunması iyi olur.
Alzheimer olmuş bir yakınınıza bakmak durumundaysanız kendinize de bakmalı, zaman ayırmalısınız. Demans türünden sorunları olan kişilerin bakımını üstlenenler zaman içinde depresyon ve kaygı bozukluğu gibi sorunlar yaşayabilir, stresten kaynaklanan fiziksel hastalıklara maruz kalabilirler. Yakınlarınızdan yardım isteyin, mümkün olduğu kadar arkadaşlarınızla görüşüp dertleşin. Hasta yakınlarının dayanışma amacıyla kurduğu gruplara katılmak hem rahatlatıcı, hem de bilgilendirici olabilir. Bu süreçte psikolojiniz çok bozulabilir. Gerekirse bir psikiyatrla görüşmeniz faydalı olur.
Alzheimer’lı hasta bakıcısı tutmak istiyorsanız güvenilirliğini ve referanslarını çok iyi sorgulamalı ve en azından kendisinden iyice emin oluncaya kadar bakıcıyı uzun süre hastanızla yalnız bırakmamalısınız. Bazı bakıcılar kişinin durumundan, anlama ve hatırlama becerilerinin azalmış olmasından faydalanarak hoşa gitmeyecek davranışlarda bulunabilirler.
